Yezid kimdir? İslam tarixindəki mübahisəli şəxsiyyət

Yezid ibn Muaviye İslam tarixi boyunca ən çox müzakirə olunan şəxslərdən biridir. O, Əməvi xəlifəsi olub və İslam tarixində mühüm, lakin mübahisəli rol oynayıb. Tarix kitablarında onun adı daha çox Kərbəla faciəsi ilə əlaqələndirilir. Bu hadisə Yezidin adını İslam dünyasında mənfi yöndə məşhurlaşdırmış və onun rəhbərliyinə dair suallar doğurmuşdur. Məqalədə Yezid kimdir sualına cavab axtarıb, onun tarixi rolunu, siyasətini və mirasını dərindən araşdıracağıq.
Yezid ibn Muaviye kimdir?
Yezid, hicri 25-ci ildə (miladi 645) Dəməşqdə doğulmuşdur. Onun atası, Əməvi xəlifəliyinin qurucusu olan Muaviye ibn Əbu Süfyan idi. Yezid xəlifə seçilənə qədər atasının sarayında təhsil alıb və siyasi təcrübə qazanmışdır. Onun dövrü Əməvi xəlifəliyinin gücünün möhkəmləndiyi, lakin daxili ziddiyyətlərin artdığı bir dövr idi.
Yezid, atasının ölümündən sonra hicri 60-cı ildə (miladi 680) ikinci Əməvi xəlifəsi oldu. Onun xəlifəliyi cəmi üç il davam etmiş, lakin bu müddət ərzində İslam dünyasında əhəmiyyətli hadisələr baş vermişdir.
Kərbəla faciəsi və Yezidin adı
Yezid ibn Muaviye adı ilə bağlı ən çox müzakirə olunan mövzu Kərbəla faciəsidir. Hicri 61-ci ildə (miladi 680) Məhərrəm ayının 10-da, İmam Hüseyn və onun tərəfdarları Kərbəla çölündə Yezidin qoşunları tərəfindən şəhid edildi. Bu hadisə İslam tarixinin ən ağrılı və təsirli hadisələrindən biri kimi yadda qalmışdır.
İmam Hüseynin öldürülməsi Yezidin rəhbərliyinə kölgə salmış və onun xəlifəliyinin legitimliyini şübhə altına almışdır. Şiə müsəlmanları bu hadisəni Hüseynin haqq uğrunda mübarizəsi kimi dəyərləndirir, Yezidi isə zülmkar bir hökmdar olaraq görürlər. Kərbəla hadisəsi müsəlmanlar arasında məzhəbi ayrılıqları daha da dərinləşdirmişdir.
Yezidin siyasəti və rəhbərliyi
Yezid dövründə Əməvi xəlifəliyi daxili və xarici məsələlərdə ciddi problemlərlə üzləşmişdir. Onun siyasəti çox vaxt sərtliyi və mübahisəli qərarları ilə xarakterizə olunur. Yezid, Əməvi hakimiyyətini qorumaq üçün hər cür addımı atmağa hazır idi. Bununla yanaşı, bəzi mənbələr onun idarəçiliyində müəyyən müsbət addımların atıldığını da qeyd edir.
- Hərbi kampaniyalar: Yezid dövründə Bizansla mübarizə davam etmiş və Əməvilər imperiyasının sərhədləri genişlənmişdir.
- Daxili sabitlik: O, Əməvilərin hakimiyyətinə qarşı çıxanları sərt şəkildə cəzalandırmış, bu da bəzən qısa müddətli sabitlik təmin etmişdir.
- Mədəniyyət və İncəsənət: Yezid dövründə mədəniyyət və incəsənət inkişaf etməyə davam etmişdir, lakin bu nailiyyətlər Kərbəla faciəsinin yaratdığı mənfi təsirlər səbəbindən kölgədə qalmışdır.
Yezidə verilən qiymət
Yezid kimdir sualı müsəlmanlar arasında daim müzakirə mövzusu olmuşdur. İslam dünyasında ona münasibət fərqlidir:
- Şiə baxışı: Şiə müsəlmanları üçün Yezid İslamın ədalət və haqq prinsiplərindən uzaqlaşmış bir hökmdardır. Onlar onu Kərbəla faciəsinin əsas səbəbkarı kimi görürlər.
- Sünni baxışı: Sünni müsəlmanlar arasında Yezidə münasibət birmənalı deyil. Bəzi sünni alimlər onun əməllərini tənqid etmiş, digərləri isə onun dövründə Əməvilərin sabitlik yaratmaq cəhdlərini vurğulamışdır.
Kərbəla faciəsinin təsirləri
Kərbəla hadisəsi yalnız Yezidin dövrü ilə məhdudlaşmamış, İslam tarixində dərin izlər buraxmışdır. Bu faciə müsəlmanların mənəvi yaddaşında önəmli yer tutmuş, Hüseynin şəhidliyi ədalətin simvolu kimi qəbul edilmişdir.
Məhərrəm ayı hər il şiə müsəlmanları tərəfindən matəm mərasimləri ilə yad edilir. Bu mərasimlər Yezid dövründə baş verən haqsızlıqlara diqqət çəkmək və İmam Hüseynin fədakarlığını anmaq məqsədi daşıyır.
Yezidin mirası
Yezid ibn Muaviye, İslam tarixində ziddiyyətli bir fiqur olaraq qalır. Onun adı bir tərəfdən Əməvi imperiyasının güclənməsi ilə, digər tərəfdən isə Kərbəla faciəsi və İslam dünyasında məzhəbi ayrılıqların dərinləşməsi ilə əlaqələndirilir.
Tarixçilər arasında Yezidin şəxsiyyəti və idarəçiliyi ilə bağlı fərqli fikirlər mövcuddur. Bəziləri onu zalım bir hökmdar, digərləri isə Əməvi dövlətinin davamlılığını təmin etmək üçün çətin qərarlar qəbul edən bir lider kimi təsvir edirlər.