Xəbərlər

Şah İsmayıl Xətai Kimdir? Azərbaycan Tarixi və Ədəbiyyatında Rolu

Şah İsmayıl Xətai, Azərbaycanın tarixi və mədəniyyətində əvəzolunmaz yer tutan böyük şəxsiyyətlərdən biridir. Onun adı yalnız Azərbaycan tarixində deyil, eyni zamanda bütün Yaxın Şərqdə dərin iz buraxmışdır. Bu məqalədə Şah İsmayıl Xətainin kim olduğunu, həyat yolunu, siyasi fəaliyyətini və mədəni irsini araşdıracağıq.


Uşaqlıq və Gənclik İlləri

Şah İsmayıl Xətai 1487-ci ildə Ərdəbil şəhərində dünyaya gəlmişdir. O, Səfəvi dövlətinin qurucusu və ilk şahı olmuşdur. Atası Şeyx Heydər və babası Şeyx Cüneyd Səfəvi təriqətinin rəhbərləri idi, bu da ailənin həm dini, həm də siyasi nüfuzunu artırmışdı. Hələ uşaqlıq illərində İsmayıl dərin dini təlimlər almış, eyni zamanda dövrün ədəbiyyatı və poeziyasına maraq göstərmişdir.

İsmayılın gənc yaşlarından liderlik qabiliyyəti və cəsarəti göz önündə idi. Atasının və babasının ölümündən sonra ailəsi çətinliklərlə üzləşsə də, İsmayılın iradəsi və vizyonu onu tezliklə Səfəvi dövlətinin əsasına çevirdi.


Səfəvi Dövlətinin Quruluşu

Şah İsmayıl Xətai, 1501-ci ildə, cəmi 14 yaşında ikən, Səfəvi dövlətini qurmuşdur. Bu dövlətin paytaxtı ilk olaraq Təbriz şəhəri seçilmişdir. Səfəvilər dövləti qısa müddətdə Azərbaycanın sərhədlərini aşaraq geniş əraziləri əhatə etmişdir. İsmayıl, qızılbaş adlı hərbi dəstə ilə güclü bir ordu yaratmış və dövrün ən güclü dövlətlərindən birini formalaşdırmışdır.

Onun ən mühüm nailiyyətlərindən biri, şiəliyi dövlət dini elan etməsi olmuşdur. Bu, yalnız Səfəvi dövlətinin daxili birliyini təmin etməklə qalmamış, eyni zamanda Osmanlı dövləti ilə uzunmüddətli qarşıdurmalara səbəb olmuşdur.


Çaldıran Döyüşü

1514-cü ildə Osmanlı Sultanı I Səlim (Yavuz Sultan Səlim) ilə Şah İsmayıl Xətai arasında Çaldıran döyüşü baş verdi. Bu döyüş, Səfəvi və Osmanlı dövlətləri arasındakı güc mübarizəsinin zirvə nöqtəsi idi. Döyüşdə Səfəvi ordusu məğlub olsa da, bu hadisə Şah İsmayılın güclü liderliyini və xalq arasında nüfuzunu azaltmadı. Əksinə, Çaldıran döyüşü Səfəvi dövlətini daxildən möhkəmləndirmək üçün bir təkan oldu.


Mədəniyyət və Ədəbiyyatda Rolu

Şah İsmayıl Xətai yalnız siyasətçi və hərbi lider deyil, həm də dahi şair idi. O, “Xətai” təxəllüsü ilə yazdığı şeirləri ilə Azərbaycan ədəbiyyatına böyük töhfələr vermişdir. Onun şeirləri əsasən sufi dünyagörüşünə əsaslanır və dərin fəlsəfi məna daşıyır.

Xətainin poeziyasında sevgi, ədalət, vətənpərvərlik və dini motivlər ön plandadır. O, ana dilində yazdığı əsərləri ilə Azərbaycan dilinin zənginliyini nümayiş etdirmiş və gələcək nəsillərə böyük bir ədəbi irs qoymuşdur. Xətai poeziyasında xalqın gündəlik problemlərinə və dəyərlərinə xüsusi diqqət yetirmişdir ki, bu da onun əsərlərini dövrünün insanları üçün daha da yaxın etmişdir.


Dini və İdeoloji Rolu

Şah İsmayıl Xətainin ən mühüm fəaliyyətlərindən biri də şiəliyi dövlət dini elan etməsi olmuşdur. Bu qərar yalnız dini deyil, həm də siyasi məqsədlərə xidmət edirdi. Şiəliyi qəbul etməklə Şah İsmayıl həm Səfəvi dövlətinin vahid ideologiyasını yaratmış, həm də Osmanlı dövləti ilə fərqlənmişdir.

Bu addım Yaxın Şərqdə dini məzhəb ayrılığını dərinləşdirmiş, lakin Səfəvilər üçün milli kimlik və birliyin əsasını qoymuşdur.


Şah İsmayılın Mirası

Şah İsmayıl Xətainin təsiri yalnız onun yaşadığı dövr ilə məhdudlaşmır. O, Azərbaycan xalqının tarixi yaddaşında qürur və birlik simvolu kimi yer almışdır. Onun qurduğu Səfəvi dövləti təxminən 200 il davam edərək, bölgədə siyasi və mədəni hakimiyyətin mərkəzlərindən biri olmuşdur.

Eyni zamanda, Xətainin ədəbi və mədəni irsi günümüzdə də öyrənilir və təbliğ olunur. Onun şeirləri Azərbaycan ədəbiyyatının qızıl səhifələrindən biri hesab olunur və xalq arasında böyük sevgi ilə oxunur.


Şah İsmayılın Şəxsiyyəti

Şah İsmayıl Xətai həm siyasətçi, həm də bir sənətkar kimi çoxşaxəli şəxsiyyətə malik idi. O, həm güclü lider, həm də incə ruhlu şair idi. Onun güclü xarizması və cəsarəti xalqını birləşdirərək güclü bir dövlət yaratmasına kömək etmişdir. Eyni zamanda, onun humanist və ədalətli idarəçilik tərzi dövrün digər hökmdarlarından fərqlənirdi.

Related Articles

Bir cavab yazın

Sizin e-poçt ünvanınız dərc edilməyəcəkdir. Gərəkli sahələr * ilə işarələnmişdir

Back to top button