Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Kimdir? – Azərbaycan Tarixinin Lideri

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Azərbaycanın tarixində unudulmaz şəxsiyyətlərdən biridir. Onun adı ilə Azərbaycanın ilk müstəqil dövləti – Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) bağlıdır. Rəsulzadə siyasi fəlsəfəsi, vətənpərvər fəaliyyəti və azadlıq idealları ilə xalqının qəlbində əbədi yer tutmuşdur.
Uşaqlıq və Təhsil
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 1884-cü il yanvarın 31-də Bakıda anadan olmuşdur. Ziyalı ailədə böyüyən Rəsulzadə erkən yaşlarından təhsil almağa böyük həvəs göstərmişdir. O, əvvəlcə məhəllə məktəbində, sonra isə “Rus-müsəlman məktəbi”ndə təhsil almışdır. Bu təhsil illərində Rəsulzadə həm Azərbaycan mədəniyyəti, həm də Qərb ideologiyası ilə tanış olmuşdur.
Onun gənclik illərində ədəbiyyata və publisistikaya marağı artmış, bu sahədə ilk addımlarını atmışdır. Rəsulzadənin bu marağı gələcəkdə onun siyasi fəaliyyətinin bünövrəsini qoymuşdur.
Siyasi Fəaliyyətə İlk Addımlar
Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin siyasi fəaliyyəti çox gənc yaşlarında başlamışdır. O, 1902-ci ildə Bakıda gizli fəaliyyət göstərən “Müsəlman Demokratik Müsavat Cəmiyyəti”ni təsis etmişdir. Bu cəmiyyətin məqsədi xalq arasında milli şüuru artırmaq və mədəni tərəqqiyə nail olmaq idi. Bu dövrdə Rəsulzadə həmçinin “Hümmət” qəzetində məqalələr yazır və xalqın maariflənməsinə çalışırdı.
1905-1907-ci illər Rus İnqilabı zamanı Rəsulzadə milli azadlıq ideyalarını daha açıq şəkildə ifadə etməyə başlamışdır. Onun fəaliyyəti təkcə Azərbaycanda deyil, eyni zamanda Rusiyanın digər müsəlman bölgələrində də tanınmağa başlamışdır.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Dövrü
1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan olundu və Rəsulzadə bu dövlətin yaradıcılarından biri oldu. AXC, müsəlman dünyasında ilk parlamentli respublika idi və Rəsulzadə onun əsas ideoloqlarından biri kimi tarixə düşdü. O, bu respublikanın milli, dünyəvi və demokratik prinsiplər üzərində qurulmasını təmin etmişdir.
Rəsulzadənin məşhur ifadəsi olan “Bir kərə yüksələn bayraq, bir daha enməz!” Azərbaycan xalqının azadlıq mübarizəsinin rəmzinə çevrilmişdir. AXC dövründə parlamentin sədri kimi o, dövlətin möhkəmləndirilməsi və beynəlxalq arenada tanınması üçün əvəzsiz işlər görmüşdür.
Sovet İllərində Sürgün və Mücadilə
1920-ci ilin aprelində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bolşeviklər tərəfindən işğal edildikdən sonra Rəsulzadənin həyatında ağır dövr başlamışdır. O, əvvəlcə həbs edilmiş, sonra isə Sovet hökuməti tərəfindən azad edilmişdir. Daha sonra Məhəmməd Əmin Rəsulzadə İran, Türkiyə və Avropada siyasi mühacirət həyatı sürmüşdür.
Mühacirətdə olarkən Rəsulzadə Azərbaycan müstəqilliyi uğrunda mübarizəsini davam etdirmişdir. O, müxtəlif mətbuat orqanlarında məqalələr yazmış, Azərbaycan diasporu arasında milli həmrəyliyin qorunub saxlanması üçün çalışmışdır. Onun bu dövrdə yazdığı əsərlər milli ruhun canlı qalmasında mühüm rol oynamışdır.
Ədəbi və Publisistik İrsi
Rəsulzadə təkcə siyasətçi deyil, həm də böyük yazıçı və publisist idi. O, milli azadlıq, insan hüquqları və maarifləndirmə mövzularında bir çox məqalələr, kitablar yazmışdır. Əsas əsərlərindən biri “Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabıdır ki, burada o, Azərbaycanın mədəni və ədəbi inkişaf yolunu geniş şəkildə təhlil etmişdir.
Onun əsərləri təkcə tarix və siyasət deyil, eyni zamanda milli kimlik və azadlıq anlayışını da dərindən araşdırır. Rəsulzadənin yaradıcılığı bu gün də Azərbaycan cəmiyyətində öz əhəmiyyətini saxlayır.
Şəxsi Həyat və Miras
Rəsulzadənin şəxsi həyatı çox çətin keçmişdir. Siyasi fəaliyyətinə görə ailəsi ilə birlikdə dəfələrlə məhrumiyyətlər yaşamışdır. Lakin bütün bu çətinliklər onun mübarizə ruhunu qıra bilməmişdir. O, öz ömrünü xalqının azadlıq və xoşbəxtlik uğrunda mübarizəyə həsr etmişdir.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 1955-ci il martın 6-da Ankarada vəfat etmişdir. Onun məzarı Türkiyənin paytaxtındakı Cebeci Asri qəbiristanlığında yerləşir. Bu gün də Azərbaycan xalqı onun adını böyük hörmət və ehtiramla yad edir.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin Azərbaycan Üçün Əhəmiyyəti
Rəsulzadə, Azərbaycanın müstəqillik ideologiyasını formalaşdırmış şəxsiyyətlərdən biri olmaqla yanaşı, eyni zamanda xalqının milli kimliyini və mədəni dəyərlərini qorumaq üçün çalışmışdır. Onun adı Azərbaycanın azadlıq mübarizəsinin simvoludur. “Məhəmməd Əmin Rəsulzadə kimdir” sualının cavabı Azərbaycan tarixinin ən parlaq səhifələrindən birini təşkil edir.
Bu gün onun ideyaları gənc nəsillər arasında yaşadılır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulması və onun idealları Rəsulzadənin xalqı üçün etdiklərinin əvəzsiz olduğunu göstərir.