İbni Sina Kimdir? Elmin və Fəlsəfənin Dahisi
İbni Sina, İslam dünyasının ən böyük alimlərindən biri hesab olunur və dünya miqyasında tanınmış filosof, həkim, astronom, kimyaçı və şairdir. Onun adı tarix kitablarında yalnız elm sahəsindəki nailiyyətləri ilə deyil, həm də mədəniyyət və fəlsəfə sahəsindəki əhəmiyyətli töhfələri ilə qeyd olunur. İbni Sina orta əsrlər dövrünün intibah ruhunu özündə əks etdirən parlaq bir sima idi.
Uşaqlığı və Təhsili
İbni Sina kimdir? Bu suala cavab olaraq, əvvəlcə onun erkən həyatı haqqında danışmaq lazımdır. O, 980-ci ildə Buxarada (indiki Özbəkistan ərazisində) anadan olmuşdur. Tam adı Əbu Əli Hüseyn İbn Abdullah İbn Sina olsa da, “İbni Sina” və ya “Avicenna” adı ilə məşhurdur. Atası dövlət məmuru idi və İbni Sinanın təhsilə erkən yaşlarından başlamasında böyük rol oynadı.
Hələ gənc yaşlarında Qurani-Kərimi əzbərləyən İbni Sina, daha sonra riyaziyyat, məntiq, astronomiya, təbiət elmləri və tibb sahələrində dərin biliklər əldə etdi. Onun biliyə olan həvəsi və qeyri-adi zəkası müəllimlərinin diqqətini çəkmişdi.
Elmi Nailiyyətləri
İbni Sina öz dövründə elmin müxtəlif sahələrində mühüm işlər görmüşdür. Ən böyük nailiyyətlərindən biri onun tibdəki yenilikləri və “Əl-Qanun fit-Tibb” (Tibbin Qanunu) adlı əsəridir. Bu əsər əsrlər boyu Avropa və İslam dünyasında tibbin əsas kitabı kimi qəbul edilmişdir.
Əsas Nailiyyətləri:
- Tibbin Qanunu: Beş cilddən ibarət olan bu əsər insan anatomiyası, xəstəliklərin təsnifatı, diaqnostika və müalicə üsulları haqqında geniş məlumat verir. Bu kitab XIX əsrə qədər Avropa universitetlərində istifadə olunmuşdur.
- Fəlsəfə və Metafizika: Aristotel fəlsəfəsinə əsaslanan, lakin onu inkişaf etdirən fikir axınları yaratmışdır. Onun fəlsəfi baxışları Avropa intibahına təsir etmişdir.
- Astronomiya: İbni Sina kainatın quruluşu ilə bağlı elmi araşdırmalar aparmış, astronomik alətlər yaratmış və təcrübələr etmişdir.
- Kimya və Əczaçılıq: Kimyəvi maddələrin təsiri və dərman istehsalı haqqında biliklər hazırlamışdır.
İbni Sinanın Fəlsəfəsi
İbni Sina fəlsəfəsində insanın mənəvi və fiziki tərəfləri arasında balansın vacibliyini vurğulamışdır. Onun “varlıq” haqqında fikirləri fəlsəfə tarixində xüsusi yer tutur. O, insan düşüncəsinin gücünü və elmin əhəmiyyətini dərk edən müdrik bir filosof idi.
Fəlsəfi baxışları:
- O, “zəruri varlıq” və “mümkün varlıq” anlayışlarını təqdim etmişdir.
- İnsan zehnini kainatın əks olunması kimi təsvir etmişdir.
- Fəlsəfədə din və elmin bir-birini tamamladığını müdafiə etmişdir.
Tibdə İbni Sinanın İnqilabı
İbni Sinanın tibdəki yenilikləri onun adını tarixə qızıl hərflərlə yazdırmışdır. “İbni Sina kimdir?” sualını cavablandırmaq üçün onun tibbi biliklərə verdiyi töhfələri ayrıca vurğulamaq lazımdır.
O, xəstəliklərin müalicəsində müşahidə və təcrübəyə əsaslanmışdır. Müasir tibbə təsir edən bəzi əsas prinsipləri bunlardır:
- Xəstəliklərin səbəblərini başa düşmək üçün simptomların təhlili.
- Müalicə üçün bitkilərdən istifadə etmə üsulları.
- Cərrahiyyə və dərmanların kombinasiyası ilə effektiv müalicə metodları.
İbni Sinanın Əsərləri
İbni Sina 450-dən çox əsər yazmışdır. Lakin onların yalnız 240-dan çoxu günümüzə çatmışdır. Bu əsərlər müxtəlif sahələri əhatə edir: tibb, fəlsəfə, riyaziyyat, təbiət elmləri, musiqi və astronomiya.
Əsas əsərləri:
- Əl-Qanun fit-Tibb: Tibdə ensiklopedik biliklər məcmusu.
- Əş-Şifa: Elmlərin ümumi təsviri və fəlsəfi məsələlərin müzakirəsi.
- Danişname-i Ələi: Fars dilində yazılmış elmi əsər.
İbni Sinanın Dünyaya Təsiri
İbni Sina elmin universal dəyərini vurğulamışdır. Onun fikirləri Avropa intibahında əhəmiyyətli rol oynamışdır. Xüsusilə onun tibbi bilikləri Avropa universitetlərində tədris edilmiş və yeni tibbi araşdırmalara ilham mənbəyi olmuşdur.
İslam dünyasında təsiri:
- Elmin yayılması və mütəfəkkirlər yetişməsində İbni Sinanın ideyaları önəmli rol oynamışdır.
- Onun əsərləri İslam alimlərinin təhsilində təməl rol oynayırdı.
Avropa təsiri:
- Latın dilinə tərcümə olunmuş əsərləri əsasında Avropa alimləri yeni elmi kəşflər etmişdir.
- O, “Qərbin Müəllimi” adlandırılmışdır.
Şəxsi Həyatı və İrsi
İbni Sina həyatının böyük hissəsini səyahətdə keçirmişdir. O, müxtəlif dövlətlərdə saray həkimi kimi çalışmış, lakin daim öz biliklərini artırmağa davam etmişdir. Onun həyatı həm də bir çox çətinliklərlə üzləşmişdir, lakin bu, onun elmi fəaliyyətinə mane olmamışdır.
İbni Sina 1037-ci ildə Həmədanda (indiki İran) vəfat etmişdir. Lakin onun irsi günümüzə qədər yaşamış və elm dünyasının ayrılmaz hissəsi olmuşdur.
