Hizbullah kimdir: Tarix və Təsiri

Hizbullah, adından da məlum olduğu kimi, ərəb dilində “Allahın partiyası” mənasını daşıyır. Bu təşkilat, 1982-ci ildə Livanda yaradılmış və əsasən şiə müsəlman icmasına əsaslanmış bir hərbi və siyasi qurumdur. Hizbullahın əsas məqsədi İsrailə qarşı mübarizə aparmaq, Livanın müdafiəsini təmin etmək və bölgədəki şiə müsəlmanlarının maraqlarını qorumaqdır. Lakin təşkilatın fəaliyyəti və ideologiyası zamanla genişlənmiş, beynəlxalq arenada fərqli təsirlər yaratmışdır.

Hizbullahın yaranma səbəbləri və tarixi

Hizbullahın yaranma səbəbləri bir neçə əsas amil ilə bağlıdır:

• İsrailin Livana müdaxiləsi: 1982-ci ildə İsrailin Livanı işğal etməsi Hizbullahın yaranmasına təkan verdi. Bu müdaxilə, xüsusilə Livanın cənubunda yaşayan şiə icmalarını hərbi müqavimət təşkil etməyə məcbur etdi.
• İranın təsiri: İran İslam İnqilabı (1979) Hizbullahın ideologiyasına və strukturlarına böyük təsir göstərmişdir. Təşkilat, İranın Ayətullah Ruhullah Xomeyni rəhbərliyindəki ideologiyasını mənimsəyərək, dini və siyasi baxışlarını bu istiqamətdə qurmuşdur.
• Livanın daxili siyasi durumu: 1975-1990-ci illər arasında davam edən Livan vətəndaş müharibəsi, ölkədə qeyri-sabitlik yaratdı və müxtəlif dini və siyasi qrupların yaranmasına səbəb oldu. Hizbullah bu qarışıqlıq dövründə güc qazandı.

Hizbullahın əsas fəaliyyəti

Hizbullah həm hərbi, həm də siyasi sahədə fəaliyyət göstərir. Onun fəaliyyəti əsasən bu istiqamətlərdə cəmlənib:

• Hərbi müqavimət: Hizbullah, İsrailə qarşı mübarizəni əsas məqsəd kimi qəbul edir. Təşkilat İsrailin 2000-ci ildə Livanın cənubundan çıxarılmasında mühüm rol oynadı.
• Sosial proqramlar: Hizbullah təkcə hərbi deyil, həm də sosial sahədə fəaliyyət göstərir. Livanın cənubunda məktəblər, xəstəxanalar və yardım mərkəzləri açaraq, yerli əhaliyə dəstək verir.
• Siyasi iştirak: Hizbullah Livan parlamentində yer tutur və hökumət daxilində güclü təsirə malikdir. Onun siyasi təsiri, Livanın daxili siyasətinə və regiondakı qüvvələr balansına birbaşa təsir edir.

İdeologiya və məqsədlər

Hizbullahın ideologiyası, əsasən İslam inancına və şiə məzhəbinin prinsiplərinə əsaslanır. Onlar İranın “Vilayəti-Fəqih” konsepsiyasını mənimsəmişdir ki, bu da dini liderlərin siyasi liderlərə rəhbərlik etməsi prinsipidir. Təşkilatın məqsədləri aşağıdakılardır:

• İsrailə qarşı mübarizə aparmaq: Hizbullahın ən mühüm məqsədi, İsraili Livandan çıxarmaq və Fələstindəki işğal altındakı torpaqların azad edilməsinə dəstək verməkdir.
• Livanda şiə icmasının müdafiəsi: Təşkilat, Livandakı şiə icmasının hüquqlarını qorumaq və onların təhlükəsizliyini təmin etmək üçün fəaliyyət göstərir.
• İslam birliyini təbliğ etmək: Hizbullah, müsəlman ölkələri arasında birliyin yaranmasını dəstəkləyir və Qərb müdaxiləsinə qarşı mübarizə aparır.

Hizbullahın beynəlxalq təsiri

Hizbullah yalnız Livanda deyil, beynəlxalq arenada da təsirə malikdir. Bu təsirlər müxtəlif formalarda özünü göstərir:

• Suriya müharibəsində iştirak: Hizbullah, Suriya hökumətinə dəstək verərək, vətəndaş müharibəsində mühüm rol oynamışdır. Onların iştirakı, həm hərbi təcrübənin artmasına, həm də bölgədəki siyasi təsir dairəsinin genişlənməsinə səbəb olmuşdur.
• Terrorizm ittihamları: ABŞ və Avropa Birliyinin bəzi üzvləri Hizbullahı terror təşkilatı kimi tanıyır. Təşkilatın hərbi qanadı, xüsusilə İsrail və Qərb dövlətlərinin hədəfindədir.
• Regional əlaqələr: Hizbullah İran, Suriya və digər müttəfiq qüvvələrlə sıx əməkdaşlıq edir. Bu əlaqələr, təşkilatın maddi və texniki dəstək almasını təmin edir.

Tənqidlər və mübahisələr

Hizbullahın fəaliyyəti müxtəlif dairələrdə mübahisələr doğurur. Onun haqqında əsas tənqidlər bunlardır:

• Terror fəaliyyətləri: Bəzi ölkələr Hizbullahın terror hücumlarına dəstək verdiyini iddia edir.
• Livanın daxili siyasətinə müdaxilə: Hizbullahın silahlı qanadı Livanın suverenliyinə zərbə vurmaqda ittiham olunur.
• İranın təsiri: Təşkilatın İranla sıx əlaqələri, Livanda xarici təsir dairələrinin genişlənməsi narahatlığı yaradır.

Hizbullahın müsbət və mənfi təsirləri

Hizbullahın fəaliyyəti Livan və regionda həm müsbət, həm də mənfi nəticələrə səbəb olmuşdur.

• Müsbət tərəfləri: Təşkilat, İsrailin Livandan çıxarılmasında mühüm rol oynamış, həmçinin Livanın cənubunda sosial inkişafı təmin etmişdir.
• Mənfi tərəfləri: Hizbullahın hərbi fəaliyyəti, Livanın sabitliyinə zərbə vurmuş və beynəlxalq arenada ölkənin nüfuzunu aşağı salmışdır.