Platon kimdir? Qədim fəlsəfənin dahisi

Platon (təqribən e.ə. 428/427 – e.ə. 348/347) qədim yunan filosofudur və Qərb fəlsəfəsinin banilərindən biri sayılır. O, Sokratın şagirdi, Aristotelin isə müəllimi olmuşdur. Platon kimdir? sualına cavab verərkən onun fəlsəfi əsərləri, ideyaları və dövrünə təsiri haqqında danışmaq vacibdir. Onun əsərləri indiyə qədər fəlsəfi düşüncənin formalaşmasında mühüm rol oynamaqda davam edir.

Platonun həyatı və təhsili

Platon Afina şəhərində aristokrat bir ailədə dünyaya gəlmişdir. Ailəsi siyasətə və intellektual fəaliyyətə yaxın insanlar olmuşdur. Gəncliyində fəlsəfə ilə maraqlanmağa başlayan Platon, Sokratla tanış olduqdan sonra onun təsiri altında qalmış və fəlsəfi axtarışlara daha dərindən başlamışdır. Platon kimdir? deyərkən, onun fəlsəfəyə bu qədər bağlılığı və təhsilinin əsasını Sokratın ideyalarının təşkil etdiyini qeyd etmək lazımdır.

Sokratın ölümündən sonra Platon Afina şəhərindən uzaqlaşaraq müxtəlif ölkələrdə səyahət etmiş və burada müxtəlif təcrübələr qazanmışdır. Bu dövrdə Platonun Pifaqorçuların təsirinə düşdüyü və onların nəzəriyyələrindən ilhamlandığı məlumdur. Sonda o, Afinaya qayıtmış və fəlsəfə tədris etmək üçün məşhur Akademiyanı təsis etmişdir.

Platonun fəlsəfəsi

Platonun fəlsəfəsinin əsasını onun İdeyalar nəzəriyyəsi təşkil edir. Bu nəzəriyyəyə görə, maddi dünya yalnız əsl reallığın bir kölgəsidir. Əsl reallıq isə dəyişməz, mütləq və əbədi olan “İdeyalar dünyası”dır. Məsələn, gözəl bir gül maddi dünyada mövcud olsa da, onun əsil təbiəti “Gözəllik ideyası” ilə bağlıdır. Platon bu fikirləri ilə fəlsəfi realizm anlayışını genişləndirmişdir.

Platon həmçinin “Dövlət” əsərində ideal dövlət quruluşu haqqında danışmışdır. Bu əsərdə o, dövlətin üç əsas sinfə bölünməsini təklif edir: idarəçilər, mühafizəçilər və istehsalçılar. Onun fikrincə, idarəçilər müdrik filosoflar olmalıdır, çünki yalnız filosoflar ədalətli və mükəmməl idarəçiliyi təmin edə bilər.

Əsərləri

Platonun əsərləri əsasən dialoq formasında yazılmışdır və burada Sokratın obrazı mərkəzi yer tutur. Onun ən məşhur əsərləri arasında aşağıdakılar var:

• “Dövlət”: Ədalət və ideal dövlət quruluşu haqqında əsər.
• “Fedon”: Ruhun ölməzliyi haqqında fəlsəfi dialoq.
• “Timaios”: Kosmosun yaranışı və strukturu haqqında fəlsəfi düşüncələr.
• “Sofist”: Mütləq həqiqətin axtarışı və sofistlərin tənqidi.

Bu əsərlərdə Platon, yalnız fəlsəfə deyil, həm də etika, siyasət və kosmologiya haqqında dərin müzakirələr aparmışdır.

Platonun İdeyalarının Müasir Dövrdə Təsiri

Platon kimdir? sualını cavablandırarkən onun fəlsəfi irsinin müasir dünyaya təsirini unutmamalıyıq. Onun ideyaları təhsildə, hüquqda, siyasətdə və hətta müasir elm və texnologiyada öz əksini tapır. Platonun “Dövlət” əsəri hələ də siyasi fəlsəfənin əsas mənbələrindən biri kimi qəbul olunur.

Müasir dövrdə Platonun İdeyalar nəzəriyyəsi ilə bağlı müxtəlif şərhlər verilmiş və onun fəlsəfi görüşləri yeni cərəyanların yaranmasında mühüm rol oynamışdır. Platonun idealizm anlayışı həm Avropa fəlsəfəsində, həm də İslam dünyasında geniş təsir yaratmışdır.

Platon və Etika

Platonun etik nəzəriyyəsi əsasən ədalət anlayışı üzərində qurulmuşdur. O, insanın xoşbəxtliyə yalnız ədalətli bir həyat sürməklə çata biləcəyini vurğulamışdır. “Dövlət” əsərində Platon cəmiyyətin və fərdin rifahının yalnız ədalətli davranış və düzgün idarəçiliklə mümkün olduğunu irəli sürmüşdür.

Platonun etik fikirləri günümüzdə də dərin müzakirə mövzusudur. Onun təklif etdiyi etik prinsiplər müasir cəmiyyətlərin ədalət anlayışına təsir etməkdədir.

Platonun Şagirdləri və Akademiyası

Platonun təsis etdiyi Akademiya Qərb dünyasında ilk ali təhsil müəssisəsi sayılır. Bu təhsil ocağı fəlsəfə, elm və riyaziyyatın inkişafına böyük töhfələr vermişdir. Akademiyanın ən məşhur məzunlarından biri də Platonun şagirdi Aristoteldir. Aristotel Platonun bəzi fikirlərini tənqid etsə də, onun əsərləri Platonun təsirindən kənarda qalmamışdır.

Platonun İrsini Anlamaq

Platon kimdir? deyə düşündüyümüzdə, onun insanlığın düşüncə tərzinə verdiyi töhfələri nəzərdən keçirmək vacibdir. O, yalnız fəlsəfi nəzəriyyələr təqdim etməmiş, həm də insanlıq üçün əbədi dəyərləri vurğulamışdır. Platonun əsərləri oxucunu yalnız fəlsəfi düşüncə tərzi ilə tanış etmir, eyni zamanda dərin mənəvi axtarışlara yönəldir.